Merhabalar neredeyse teknik olan her konuda bizi ilgilendiren bir parçadır buji.

Motosikletin performansındaki en ufak düşmede hemen malum sorular sorulur? Hava filtresine baktın mı bujiye baktın mı?

Motosiklette  rutin bakımda yada olası bir problemde  çıkan bujinin durumuyla ,  arıza teşhisi yapabilmek mümkün.

Daha da önemlisi 2.el bir motosiklet alırken bujinin durumundan motorun durumunu bile az çok anlamanız mümkün. En iyi ihtimalle bile hiç almamanız gereken bir motosikleti almaktan kurtulmanızı sağlayabilir.

Öncelikle tanımlamalardan başlayalım sonrasında hangi görünüş ne anlam ifade ediyor problemi nerede aramalıyız diye devam edelim.

Bujimi elime aldım fotoğraftakiyle kıyaslayıp direk sonuca ulaşmak istiyorum diye düşünenler hızlı ilerleyebilir ama işin mantığını kapmak isteyenlerin okumasını tavsiye ederim.

Buji Nedir?

 

Kısaca tanımlamak gerekirse buji motosikletin çakmağıdır. Beyin  çeşitli sensörlerle motosikletin durumunu anlaması sonrasında ateşleme bobinine komut verir. Ateşleme bobini de son eleman olan bujide kıvılcım yaratır. Bu olaylar yazıldığı kadar kısa ve kolay sayılmazlar.

Bujiler genelde eğer bir yağ penceresi yoksa motosikletinize açılan tek penceredir. Yanma odasının tek görgü tanıklarıdır. İşte bu sebepten değerli bir teşhis aracı sayılırlar. Bir doktorun termometresi gibi buji de motorun performansına göre  semptomlar gösterir.

Bir çok sorunun temel nedenini bulmak hava-yakıt oranını belirlemek için bu semptomlar analiz edilebilir.

Bujinin iki ana işlevi vardır;

 

-Hava/Yakıt Karışımını Tutuşturmak için
-Yanma odasından ısıyı çıkartmak için

Bujiler , benzinin alev alması için yakıtın olduğu bölmede kıvılcım oluştururlar. Bujinin sentil boşluğu boyunca kıvılcım oluşturabilmesi için  ateşleme sistemi tarafından yeterli miktarda voltaj sağlanmalıdır. Buna “ateşleme performansı” denir.

Kıvılcım sonrasında bujinin ateşleme ucunun sıcaklığı , silindire yeni gelen benzinin erken ateşlenmesini  önleyecek kadar düşük  ancak kirlenmeyi önlemek için yeterince yüksek olmalıdır.
Buna termal performans denir ve her bujinin kendi ısı aralığı vardır.

Bujileri sıcaklık yaratmadığını unutmayın. Sadece ısıya dayanma kabiliyetleri vardır.

Her bujinin termal performansı farklıdır. Soğutma kelimesini kullanmak istemiyorum ama en nihayetinde buda bir soğutma işlemi.

Bujinin ısı transferi yani soğutma performansı şu kriterlere göre belirlenir;

-İzolatör burun uzunluğu
-İzolatör burnunun etrafındaki gazın hacmi
-merkez elektrot ve porselen izolatörün üretim malzemelerinin türü

Bir bujinin ısı aralığı , bujiden aktarılan voltajla ilgili değildir. Daha ziyade yanma odasındaki ısıyı çıkarma yeteneğinin bir ölçüsüdür. Isı aralığı ölçümü çeşitli faktörler tarafından belirlenir.
Seramik merkez izolatör burnunun uzunluğu ve yanma ısısını emme ve aktarabilme kabiliyeti , izolatörün malzeme bileşimi ve elektrot malzemesi.

Isı derecesi ve İletim Noktaları

 

İzolatörün burun uzunluğu; izolatörün ateşleme ucundan izolatörün metal kabukla buluştuğu noktaya kadar olan mesafedir.
İzolatör ucu bujinin en sıcak kısmı olduğundan , uç sıcaklığı ön ateşleme ve kirlenmede birincil etmendir.

-Bujiler bir çim biçme makinesine ,tekneye veya yarış arabasına monte edilmiş olsun. Buji ucu sıcaklığı 500-850° arasında kalmalıdır. Uç sıcaklığı 500°’nın altındaysa ,merkez elektrodu çevreleyen izolatör alanı karbon ve yanma odası birikintilerini yakacak kadar sıcak olmayacaktır.

-Eğer tepe noktası 850°c den daha fazlaysa bujide erime meydana gelir. Daha da kötüsü erken ateşlemelere sebep olabileceği için motor hasarlarına yol açabilirler.

Aynı buji tiplerinde bir ısı aralığından diğerine olan fark yanma odasında yaklaşık 70-100°c arasında dayanma kabiliyeti artışı sağlayabiliyor.

Uç sıcaklığı ve Ateşleme ucu görünümü

 

Ateşleme ucunun görünümü de bujinin sıcaklığına bağlıdır.
Bujilerde üç temel tanı-kıstas vardır.

-İyi durumda
-Kirli
-Aşırı ısınmış

Kirlenme ve optimum çalışma bölgeleri (500°c ) arasındaki sınır ,bujinin kendini temizleme sıcaklığı olarak adlandırılır. Bu noktada ki sıcaklık , biriken karbon ve yanma birikintilerinin yakıldığı yerdir.

Soğuk Ateşleme sistemi;

 

Soğuk buji daha kısa bir yalıtkan burna sahiptir ve uzun burunluya göre daha fazla yanma odası ısısını emer. Bu ısı daha kısa bir mesafe kat eder ve piponun daha düşük bir iç sıcaklıkta çalışmasına izin verir.

Soğuk kelimesi sanki  daha düşük sıcaklıklarda çalışmak için tasarlanmış gibi duruyor. Aslında soğuk kelimesi soğuma kabiliyetini ifade ediyor.

Motor performans için değiştirildiğinde / ağır yüklere maruz kaldığında  / sürekli yüksek devir çalıştığında daha soğuk bir ısı aralığı gereklidir. Daha soğuk tip ısıyı daha hızlı giderir ve sıcak sisteme göre ön ateşleme ucunun zarar görme veya erime olasılığı çok daha azdır.

Motorun sıcaklığı bujinin çalışma sıcaklığını etkileyebilir. Ama asla ısı aralığını etkileyemez. Burada konu tamamen buji ile alakalıdır.

Aşağıda bujinin çalışma sıcaklığının olası dış etkilerinin listesi yer alıyor.
Aşağıda belirtilen koşullar bujinin gerçek sıcaklığı üzerinde etkili olabilir.

Buji bu koşulları yaratamaz ancak ısı seviyeleriyle baş edebilmelidir. Eğer edemezse zarar görebilir performans kayıplarına yol açabilir veya motora zarar verebilir.

Hava/ Yakıt Karışımları

 

Motor performansını ve buji çalışma sıcaklıklarını ciddi şekilde etkiler

-Zengin hava/yakıt karışımları Uç sıcaklığının düşmesine neden olarak kirlenmeye yol açar.

-Fakir hava/yakıt karışımları Fiş ucu ve silindir sıcaklığının artmasına neden olarak erken ateşleme ,patlama ve muhtemelen ciddi buji ve  motor hasarlarına neden olur.

-Optimum hava/yakıt karışımını elde etmek için ayarlama işlemi sırasında bujileri bir çok kez okumak önemlidir.

Yakıt hava Karışımı için Enjeksiyon sisteminiz veya karbüratörünüz kontrol edilmeli

Daha yüksek sıkıştırma oranları

 

Sıkıştırma ,aşağıdaki değişiklerden herhangi birini gerçekleştirerek arttırılabilir.

-Yanma odasının hacminin azaltılması(Kubbeli pistonlar gibi)

-Ekstra indüksiyonlar (Azot oksit yani NOS ,Turbo şarj veya süper şarj gibi)

-Eksantrik milinin tasarımının değişikliği

Sıkıştırma arttıkça ateşleme zamanlamasına ve yakıt hava oranlarına dikkatiniz artmalı. Daha soğuk bir buji seçilmemesi motor-buji hasarlarına neden olabilir.

Ateşleme zamanlaması

 

Ateşleme zamanlamasının 10° kadar ilerletilmesi buji üzerindeki sıcaklığın yaklaşık olarak 70-100°c kadar artmasına neden olur.

Motor devri ve Yükü

 

Ateşleme sonu sıcaklığındaki artışlar motor devri ve yük ile orantılıdır. Tutarlı bir yüksek hızda seyahat ederken veya çok ağır yükleri taşırken daha soğuk bir ısı aralığı bujisi takılmalıdır.

Ortam Hava sıcaklığı

 

Hava sıcaklığı düştükçe hava yoğunluğu artar. Bu da daha ince hava / yakıt karışımlarına neden olur. Bu , daha yüksek silindir basınç ve sıcaklıkları oluşmasına dolayısıyla bujinin uç sıcaklığının artmasına neden olur. Bu nedenle yakıt miktarı arttırılmalıdır. ( fi sistem motosikletlerde bunu beyin kendisi yapıyor hava sıcaklığına göre) Sıcaklık arttıkça, hava yoğunluğu emme hacmi gibi azalır yani  yakıt ihtiyacı azaltılmalıdır.

( İşte bu yüzden kışları daha çok yazları daha az yakıt tüketir araçlarımız..)

Nem

 

Nem arttıkça, hava giriş hacmi azalır
Sonuç; Daha düşük yanma odası sıcaklıklarıdır. Buda bujinin sıcaklığında bir azalmaya ve güçte düşüşe neden olur.

Yükseklik-Altimetre (Barometrik basınç)

 

Yüksek irtifa düşük silindir basıncı oluşturur. Silindir sıcaklığı azaldıkça ateşleme sistemi elemanları sıcaklıkları da azalır. Mevcut güçte azalmalar olabilir.

Yüksek irtifalarda yaylalarda vs Araçlar çekişten düşerler ya da tekleme yapabilirler. Sebebi aslında barometrik basınçtır.

-Sık sık bu tarz ortamlarda bulunuyorsanız gerçek çözüm motora daha fazla hava ulaşmasını sağlayacak düzenlemeler yapılmasını sağlamaktır.

Özellikle karbüratörlü motorlar venturi ilkesi ile çalıştığı için bu barometrik durumdan hemen etkilenirler.

Karbüratör hakkında bilgiler

Motosiklet Karbüratörü Nasıl Çalışır Temel parçaları

Anormal Durumlar

Erken ateşleme

-Hava/yakıt karışımının hatalı zamanda ateşlenmesidir. Zamanlama kontrol edilmeli.

-Yanma odasındaki sıcaklığın neden olduğu hatalı zamanlama;
Sebepleri; sıcak bir buji , düşük oktanlı yakıt , fakir hava yakıt karışımı , çok yüksek sıkıştırma veya yetersiz motor soğutması nedeniyle oluşabilir.

Çözümleri; Daha yüksek oktanlı yakıt , zengin karışım veya daha düşük sıkıştırma için değişiklik yapılabilir.   İlave olarak motorun ateşleme zamanlamasını geciktirmeniz ve soğutma performansını kontrol etmeniz gerekebilir.

Patırtı

-Kirlenmenin yanı sıra bujinin en büyük düşmanıdır.

-İzolatörleri kırabilir toprak elektrotlarına zarar verebilir

-En çok sebep olan şey erken ateşlemedir.

-En çok yanma odasındaki sıcak noktalardan kaynaklanır; Sıcak noktalar yakıt/hava karışımının erken ateşlemesine sebep olurlar.

Piston yukarı doğru çıkma evresindeyken erken ateşlenen yakıt tekrar aşağı göndermeye zorlayacaktır. Ortaya çıkan şok dalgası ping sesine neden olur.

-Bir motor patladığında hasarın çoğu genelde aşırı ısıdan kaynaklanır; Buji hem yüksek sıcaklıklar hem de eşlik eden şok dalgası nedeniyle hasar görür.

Tekleme 

Bir bujinin yanma odasında bulunan tüm yakıtın , güç zamanlamasının uygun anında (üst ölü merkezden birkaç derece önce) yanması için yeterli voltaj verilmediğinde yanlış ateşlendiği söylenir. (Türkçeleştirirsek geç ateşleme diyebiliriz )

Bir buji çeşitli nedenlerden dolayı zayıf bir ateşleme veya ateşleme veremeyebilir. Arızalı Bobin ,hatalı fiş boşluğu , çok fazla sıkıştırma , kuru kirli bujiler veya ıslak kirli bujiler ,yetersiz ateşleme zamanlaması gibi…

-Hafif teklemeler bariz nedenlerden dolayı performans kaybına neden olur (yakıt yanmazsa enerji yaratılmaz )

-Şiddetli teklemeler zayıf yakıt ekonomisine ,zayıf motor çekişine neden olur ve motor hasarına neden olabilir.

Ngk’nin  Tekleme ve erken ateşleme ile ilgili paylaştığı.

Videoyu izlemenizi tavsiye ederim.

Yararlı linkler
https://www.ngk.com.au/videos/what-is-corona-stain/

https://www.ngk.com.au/technical_info/heat-range/

https://www.ngkntk.com/tr/ueruenler/bujiler/

Buji seçimi için

Motorcycle Spark Plug Guide

Her marka modelin linki ve model kodu var hemen hemen

 

Notlar

Son olarak kısa hatırlatmalar

-Buji kirlenmesi sıcaklığın; karbon ,yakıt , yağ veya diğer tortuları yakmak için yetersiz olduğu durumlarda ortaya çıkar.

-Islak bujiler değiştirilmelidir bujiler ateşlemez.
-Kuru kirlenmiş bujiler bazen motor çalışma sıcaklığına getirilerek temizlenebilir.

-Kirli bujileri değiştirmeden önce , kirlenmenin temel nedeninin ortadan kaldırdığınıza emin olun…

 

Buji Ne zaman Değiştirilir?

-Aslında bu kadar tanımlamadan sonra bu sorunun cevabını anlamış olmalısınız. Bujiniz kirli veya aşırı ısınmış çıktıysa motosiklette var olan sorunlar üzerine odaklanmak gerek. Yoksa değiştirirsiniz bir sonrakine tekrar aynı şekilde çıkar.

-Buji Temiz olması gereken gibi çıksa bile üretinin verdiği periyotlarda veya çok yüksek sıkıştırma oranı altında kullanıyorsanız daha kısa sürelerde değiştirilmelidir. Bujinin temiz olması onun kirlenene kadar kullanılabileceği anlamına gelmez. Bujinin bir ateşleme ömrü vardır.

 

Dilerim Sizlere fayda sağlayabilmişizdir.Bu yazıyı sonuna kadar okuduysanız bujiler hakkında  Türkiye’deki ustaların çoğundan fazla bilgiye sahip olduğunuzu söylemek mümkün.

Sizden tek bir ricam var bujiniz veya motorunuzun durumu ne olursa olsun. Eğer motosiklet üzerinden ekmeğinizi kazanmıyorsanız yani hobi motorcusuysanız.

Motosikletinize veya arızalarınıza mecburum yapmalıyım of yine masraf çıktı olarak bakmayın. Keyifle yavaş yavaş ve doğru işçiliklerle çalışın.